“A lack of realism in the vision today costs credibility tomorrow.”

John C. Maxwell

စာဖတ္မရလွ်င္ ဒီကုိႏွိပ္ပါ Zawgyi version

HDMI

‘High-Definition Multimedia Interface’ ဆိုပြီးအရှည်အားဖြင့်သတ်မှတ်ခေါ်ဆိုတဲ့ HDMI စနစ်ကို နည်းပညာကုမ္ပဏီတွေဖြစ်ကြတဲ့ Philips, Panasonic, Sony, Toshiba, Silicon Image, Hitachi တို့စတင်ပူးပေါင်းဖော်ထုတ်ခဲ့ကြပြီး ယနေ့အခါမှာတော့ ‘HDMI Licensing, LLC’ ကို HDMI နဲ့ပတ်သတ်တဲ့ အချက်အလက် မူဝါဒများအား ထိန်းချုပ်ခွင့်အပြည့်အဝပေးထားပါတယ်။

အီလက်ထရွန်းနစ်ပစ္စည်းထုတ်လုပ်သူများ (TV maker, Blu-ray, DVD, Graphics card, smart phone, tablet, laptop ., etc) အနေနဲ့ HDMI အသုံးပြုခြင်းအတွက် royalty-charges ကို ‘HDMI Licensing, LLC’ သို့ပေးဆောင်ဖို့တော့လိုမှာဖြစ်ပါတယ်။

HDMI ရယ်လို့စတင်ခဲ့တဲ့ 2002 ခုနှစ်ကနေစပြီး ပြောင်းလဲနေတဲ့နည်းပညာလိုအပ်ချက်များနဲ့ကိုက်ညီအောင် ဗားရှင်းအဆင့်ဆင့်မြှင့်တင်မှုတွေပြုလုပ်လာခဲ့တာဆိုရင် ယနေ့အခါမှာ HDMI 2.1 အထိရောက်ရှိလို့နေပါပြီ။

HDMI မှာ pin အားဖြင့် အရေအတွက် 19 pins ရှိကာ connector တွေကို အရွယ်အစားအရ
1. Type A (standard)
2. Type C (mini)
3. Type D (micro)
သုံးမျိုးခွဲခြားထားပါတယ်။

Type A ကို အိမ်သုံးမီဒီယာဖျော်ဖြေရေး အီလက်ထရောနစ်ပစ္စည်းများမှအစ ဂရပ်ဖစ်ကတ်များအဆုံးကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်တွေ့မြင်နိုင်မည်ဖြစ်ကာ အသုံးပြုမှုရည်ရွယ်ချက်အပေါ်မူတည်ပီးမှသာ လုပ်ဆောင်နိုင်စွမ်းတွေကိုခွဲခြားကန့်သတ်ထားပါတယ်။ Type D micro ကိုတော့ စမတ်ဖုန်း နဲ့ တက်ဘလတ်အချို့မှာတွေ့မြင်နိုင်မှာပါ။

HDMI Versions

Version 1.0 (HDMI 1.0)

HDMI မူလအစ ဗာရှင်း 1.0 (HDMI 1.0) ကို December 9, 2002 ခုနှစ်တွင်စတင်သတ်မှတ်ခေါ်ဆိုခဲ့ပြီး အမြင့်ဆုံး bandwidth 4.95 Gbit/s လက်ခံနိုင်ပါတယ်။ တနည်းဆိုရရင် အဆိုပါ bandwidth ပမာဏဟာ Full HD resolution (1920 x 1080) ကို 60 Frames per second မှာ ဖော်ပြပေးနိုင်ခြင်းကိုဆိုလိုပါတယ်။

(bandwidth ကိုမြင်သာအောင်ဥပမာပြရင် အဝေးပြေးလမ်းမကြီးနဲ့တူပါတယ်၊ လမ်းကျယ်လေ သွားလာနေတဲ့မော်တော်ယာဉ်တွေများများသွားလို့ရလေ။ အလားတူပဲ bandwidth များလေ resolution များများအထောက်ပံ့ပေးလေလေပါ။)

HDMI 1.0 = 4.95 Gbit/s (1080p @60Hz)

Version 1.1 (HDMI 1.1)

1.1 မှာ DVD-Audio စနစ်ပါဝင်လာပြီး bandwidth ကတော့ version 1.0 နဲ့အတူတူပဲဖြစ်ပါတယ်။

HDMI 1.1 = 4.95 Gbit/s (1080p @60Hz) + DVD-Audio

Version 1.2 (HDMI 1.2)

August 8, 2005 ခုနှစ်မှာ version 1.2 အဖြစ်အဆင့်မြှင့်တင်ခဲ့ကာ Super Audio CD များတွင်အသုံးပြုထားတဲ့ One Bit Audio အသံစနစ်ကို 8 channels အထိအသုံးပြုလာနိုင်ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် Personal Computer များအတွက် Type A connector ကိုအသုံးပြုနိုင်သည့်စနစ်ကိုလည်း HDMI 1.2 တွင်မှာမှ စတင်လာခဲ့ပါတယ်။ အသေးစားပြောင်းလဲမှုများထပ်မံပါဝင်လာတဲ့ HDMI 1.2a ကိုတော့ December 14, 2005 တွင်မိတ်ဆက်ပေးခဲ့ပါတယ်။

Version 1.3 (HDMI 1.3)

June 22, 2006 တွင် bandwidth 10.2 Gbit/s တိုးမြှင့်ထားတဲ့ ဗားရှင်း 1.3 ကိုစတင်ခဲ့ပြီး portable device တွေအတွက် Type C mini ကိုအသုံးပြုနိုင်အောင်ဆောင်ရွက်ပေးခဲ့ပါတယ်။

Version 1.4 (HDMI 1.4)

1.4 တွင် 4K အတွက် အထောက်အပံ့ပေးနိုင်လာကာ 4K resolution (4096 x 2160) @24Hz, UHD resolution (3840 x 2160) @24Hz, 25Hz, 30Hz ရရှိမှာဖြစ်ကာ May 28, 2009 ခုနှစ်တွင်စတင်ခဲ့ပါတယ်။

ဒီနေရာမှာ 4K @24Hz (max 24 Frames per second) ဟာ ရုပ်ရှင် ဗွီဒီယိုတွေအတွက်သင့်တော်ပေမဲ့ gaming အတွက်ဆိုရင်တော့ သင်ဟာ မည်မျှမြန်ဆန်သော graphics card ကိုသုံးထားစေကာမူ graphics card ရဲ့ HDMI output (port) ဟာ version 1.4 ကိုအသုံးပြုထားခဲ့မယ်ဆိုရင် Frame rate 24 ထက်ကျော်လွန်ပီးရရှိမှာမဟုတ်ပါဘူး။ ဒါဟာ GPU ရဲ့ စွမ်းဆောင်ရည် ကန့်သတ်ချက်ကြောင့်မဟုတ်ပဲ 1.4 specs ရဲ့ ကန့်သတ်ချက်ကြောင့်ဖြစ်ပါတယ်။

ဒီအကြောင်းအရာတွေကြောင့် HDMI 2.0 ကို ဆက်လက်ထွက်ရှိဖို့ရာဖြစ်လာစေတယ်။
HDMI 1.4a နဲ့ HDMI 1.4b ကို 3D စနစ်အထောက်အပံ့ပေးနိုင်သည့်စနစ်ဖြင့် version 1.4 အောက်တွင်အသီးသီးလုပ်ဆောင်ပေးခဲ့ပါတယ်။

Version 2.0 (HDMI 2.0)

September 4, 2013 တွင် HDMI 2.0 ကို bandwidth 18 Gbit/s ဖြင့်အသိအမှတ်ပြုစတင်ခဲ့ကာ ပထမဆုံးသော 4K @60Hz (60 Frames per second) အဖြစ် မှတ်တမ်းဝင်ခဲ့ပါတယ်။

HDMI 2.0a ကိုတော့ April 8, 2015 တွင်မိတ်ဆက်ခဲ့ပြီး HDR (High Dynamic Range) video လုပ်ဆောင်ချက်ကိုထည့်သွင်းပေးခဲ့ပါတယ်။

Version 2.0b ကိုလည်း March လ 2016 တွင် ဆက်လက်ထုတ်လုပ်ခဲ့ကာ Hybrid Log-Gamma (HLG) စနစ်ပါဝင်လာခဲ့တယ်လို့သိရပါတယ်။

Version 2.1 (HDMI 2.1)

HDMI 2.1 ကတော့ လက်ရှိ နောက်ဆုံးထွက်ရှိထားတဲ့ဗားရှင်းဖြစ်ပြီး 48 Gbit/s အထိလက်ခံပေးနိုင်တာကြောင့် 4K 120Hz, 8K 60Hz ပုံရိပ်တွေကိုပြသပေးနိုင်ပါတယ်။
လက်ရှိ HDMI 2.1 ပါဝင်တဲ့ device တွေအနေနဲ့ NVIDIA ရဲ့ Ampere RTX 30 Series ဂရပ်ဖစ်ကတ်တွေမှာ မြင်တွေ့ရတော့မှာဖြစ်ပါတယ်။

အတိုချုပ်ရရင်

HDMI 1.0 = 4.95 Gbit/s (1080p @60Hz)

HDMI 1.1 = DVD-Audio လုပ်ဆောင်ချက်ပါဝင်လာ

HDMI 1.2 = One Bit Audio ကို 8 channels အထိအထောက်အပံ့ပေး

HDMI 1.3 = 10.2 Gbit/s bandwidth ဖြစ်လာပြီး Type C mini အထောက်အပံ့ပါဝင်လာ

HDMI 1.4 = 4K @24Hz and Ultra HD @24, 25, 30Hz

HDMI 2.0 = 4K @60Hz

HDMI 2.1 = 4K @120Hz, 8K @60Hz

HDMI ဗားရှင်းတွေအဆင့်ဆင့်ပြောင်းလဲသွားပေမဲ့ အသုံးပြုမဲ့ ကြိုး (HDMI cable) ကတော့ မည်သည့်ဗားရှင်းမှာကိုမဆို တပ်ဆင်အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။

မြန်မာငွေ သုံးထာင်တန် ကြိုးကအစ တစ်သောင်းခွဲ နှစ်သောင်းတန်အဆုံး မိမိနှစ်သက်သလို ချိတ်ဆက်အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။

သို့သော် ချွင်းချက်တော့ရှိပါတယ်၊

HDMI 2.1 အပေါက်မှာ ဈေးကွက်ထဲက မည်သည့် HDMI cable နဲ့မဆို အသုံးပြုနိုင်မှာဖြစ်ပေမဲ့ 4K @120 ပုံရိပ်တွေကို ရလိုချင်ရင်တော့ Ultra High Speed HDMI cable ကိုအသုံးပြုရမှာဖြစ်ပါတယ်။
အဆိုပါ cable ကသာ 48 Gbit/s bandwidth ကိုလက်ခံပေးနိုင်တဲ့အတွက်ကြောင့်သာဖြစ်ပါတယ်။

DisplayPort

DisplayPort Cable

DisplayPort ဟာ HDMI နည်းတူ လုပ်ဆောင်ချက်များကိုပိုင်ဆိုင်ထားကာ နောက်ပိုင်းကာလများမှာ HDMI ရဲ့နေရာကိုတောင်လုံးဝအစားထိုးဝင်ရောက်လာနိုင်ပါတယ်။ VESA (Video Electronics Standards Association) ရဲ့အမှတ်အသားဖြစ်ပြီး HDMI နှင့်ကွဲပြားသည့်အချက်က royalty-charges မလိုခြင်းဖြစ်ပါတယ်။ 2006 ခုနှစ်တွင်စတင်မိတ်ဆက်ခဲ့တဲ့ DisplayPort ရဲ့ အဖွဲ့အစည်းကုမ္ပဏီတွေထဲမှာ Hitachi နဲ့ Philips ကလွဲရင် ကျန်တဲ့ HDMI founder တွေဟာ အဖွဲ့အဝင်အဖြစ်ပါပါတယ်။

20-pin

DisplayPort ဟာ အရွယ်အစားအားဖြင့် နှစ်မျိုးသာရှိကာ DisplayPort နဲ့ Mini DisplayPort ဟု ခွဲခြားသတ်မှတ်ထားပြီး pin အရေအတွက် 20 pins ပါဝင်ပါတယ်။ ရုတ်တရက်ကြည့်မယ်ဆိုရင် DisplayPort ဟာ HDMI နဲ့အတော်ဆင်တူပါတယ်။

(Mini DisplayPort ကိုတော့ Microsoft Surface Pro tablet မှာတွေ့မြင်နိုင်မှာပါ)

HDMI နည်းတူ DisplayPort ဟာလည်း နှစ်အလိုက်ဗားရှင်းအဆင့်ဆင့်ပြောင်းလည်းထွက်ရှိလာခဲ့ပါတယ်။ (ရောထွေးမသွားဖို့က HDMI ကော DisplayPort ပါ version အဆင့်ဆင့်ပြောင်းသွားပေမဲ့ size အရွယ်အစားကတော့ မပြောင်းလဲပဲနဂိုအတိုင်းပဲဖြစ်ပါတယ်)

DisplayPort 1.0 = 8.64 Gbit/s

DisplayPort 1.1 = DisplayPort Content Protection လုံခြုံရေးစနစ်ပါဝင်လာ

DisplayPort 1.2 = 17.28 Gbit/s **(DisplayPort 1.2a တွင် Adaptive Sync အသုံးပြုနိုင်)

DisplayPort 1.3 = 32.4 Gbit/s

DisplayPort 1.4 = Display Stream Compression (DSC) ထည့်သွင်းလာ

DisplayPort 2.0 = 10K @60Hz, 16K @60Hz

DisplayPort ဟာ HDMI ရဲ့နေရာကိုအစားထိုးနိုင်ဖို့ရည်ရွယ်ထားတဲ့ အင်တာဖေ့စနစ်ဖြစ်တာကြောင့် လုပ်ဆောင်နိုင်စွမ်းဟာလည်း HDMI ထက် အမြဲလိုလို နှာတစ်ဖျားသာလေ့ရှိပါတယ်။
DisplayPort မှာပါရှိတဲ့ Multi-Stream Transport (MST) ကြောင့်လည်း monitor နှစ်လုံးနဲ့အထက်ချိတ်ဆက်အသုံးပြုလိုသူတွေအတွက် သိသာတဲ့အကျိုးဖြစ်ထွန်းမှုကိုရရှိမှာဖြစ်ပါတယ်။

MST က ဘယ်လိုလုပ်ဆောင်ပေးမှာလည်း?

သင့်တွင် DisplayPort ပါတဲ့ monitor လေးလုံး နှင့် DisplayPort 1.4 ပါဝင်သည့် AMD Radeon RX 480 Graphics Card ရှိသည်ဆိုပါစို့။

AMD Radeon RX 480 (Photo by Austin Evans )

Reference AMD Radeon RX 480 ဂရပ်ဖစ်ကတ်မှာဆိုရင် DisplayPort သုံးခုပဲပါတဲ့အတွက် ပုံမှန်ဆိုရင် monitor တစ်လုံးအတွက်နေရာမရှိဖြစ်သွားပါမယ်။ ဒါပေမဲ့ DisplayPort ရဲ့ MST စနစ်ကြောင့် သင့်အနေနဲ့ MST splitter သာရှိမယ်ဆိုရင် (အလွယ်ပြောရရင် USB hub တွေလို ခေါင်းပွားပေးတဲ့အရာမျိုး) bandwidth အတွင်းကနေ multi-monitor စိတ်ကြိုက်ချိတ်ဆက်အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ ဒါဟာ DisplayPort ရဲ့ HDMI နဲ့မတူတဲ့ အားသာချက်ပါ။

DVI

DVI-D (Dual-Link)

‘Digital Visual Interface’ (DVI) ဟာ PC monitor များမှာယနေ့ကာလအထိကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်အသုံးပြုတွေ့မြင်ရသည့် စနစ်ဖြစ်ကာ DVI အနေနဲ့ မျိုးကွဲပေါင်းများစွာခွဲထွက်သွားတဲ့အတွက် သာမန်အသုံးပြုသူတစ်ယောက်အဖို့မျက်စေ့လည်နိုင်ပါတယ်။

DVI-A (analog signal)
DVI-D (digital signal)
DVI-I (integrated analog and digital signal)

ဆိုကာ သုံးမျိုးရှိပြီး ထိုသုံးမျိုးအနက်မှ DVI-A မှလွဲ၍ DVI-D နှင့် DVI-I နှစ်မျိုးစလုံးဟာ single-link, dual-link ဆိုပြီး ဗားရှင်းနှစ်မျိုးစီထပ်ခွဲထွက်သွားပါတယ်။

ယနေ့အခါမှာတော့ DVI-A (analog signal) ဟာ အသုံးပြုမှုနည်းပါးသွားပြီဖြစ်ပါတယ်။
single-link, dual-link နှစ်ခုအကြား ကွာခြားချက်က bandwidth ပမာဏဖြစ်ပြီး

single-link = 3.96 Gbit/s @1920 x 1200 resolution

dual-link = 7.92 Gbit/s @2560 x 1600 resolution

အမြင့်ဆုံးအသီးသီးလုပ်ဆောင်နိုင်ကြပါတယ်။
အဆိုပါ resolution ထက်အမြင့်ကိုသုံးမယ်ဆိုရင်တော့ HDMI သို့တည်းမဟုတ် DisplayPort ကိုရွေးရပါလိမ့်မယ်။

VGA

ရှေးအကျဆုံးသော အင်တာဖေ့စ် ဖြစ်ကာ ယခင့်ယခင်က CRT monitor အထူကြီးတွေမှာ အများဆုံးတွေ့ရပြီး ‘Video Graphics Array’ ဟူ၍ကိုယ်စားပြုပါတယ်။ VGA ဟာ Full HD 1080p ကို လက်ခံဖော်ပြပေးနိုင်တယ်ဆိုသော်ငြား analog စနစ်ဖြစ်တာကြောင့် အဆိုပါ resolution ကိုကျော်လွန်ပြီးအသုံးပြုမယ်ဆိုရင် analog to digital signal ကိုကူးပြောင်းပေးရတဲ့အတွက် ပုံရိပ်ဖော်ပြတဲ့အပိုင်းမှာ အရည်အသွေးကျ သွားခြင်း (image degradation) ကိုဖြစ်စေပါတယ်။ မသုံးမဖြစ် သုံးရမည့်အခြေအနေမှလွဲပြီး VGA ကို ယနေ့ကာလမှာ မသုံးသင့်တော့ပါဘူး။

Ref:
“HDMI vs DisplayPort vs DVI vs VGA – every connection explained” by Richard Easton
“HDMI vs. DisplayPort: Which display interface regins supreme?” by Michael Brown
“ICCE Presentation on VESA DisplayPort”, and
“Wikipedia”

Writer Seo Thu Aung

Zawgyi

Display Interface Parody (သို႔) ဒီဂ်စ္တယ္ပုံရိပ္ေတြကို ေဆာင္ယူေပးၾကသူမ်ားအေၾကာင္း

“A lack of realism in the vision today costs credibility tomorrow.”
John C. Maxwell

HDMI

Type A HDMI cable

‘High-Definition Multimedia Interface’ ဆိုၿပီးအရွည္အားျဖင့္သတ္မွတ္ေခၚဆိုတဲ့ HDMI စနစ္ကို နည္းပညာကုမၸဏီေတြျဖစ္ၾကတဲ့ Philips, Panasonic, Sony, Toshiba, Silicon Image, Hitachi တို႔စတင္ပူးေပါင္းေဖာ္ထုတ္ခဲ့ၾကၿပီး ယေန႔အခါမွာေတာ့ ‘HDMI Licensing, LLC’ ကို HDMI နဲ႔ပတ္သတ္တဲ့ အခ်က္အလက္ မူဝါဒမ်ားအား ထိန္းခ်ဳပ္ခြင့္အျပည့္အဝေပးထားပါတယ္။

အီလက္ထ႐ြန္းနစ္ပစၥည္းထုတ္လုပ္သူမ်ား (TV maker, Blu-ray, DVD, Graphics card, smart phone, tablet, laptop ., etc) အေနနဲ႔ HDMI အသုံးျပဳျခင္းအတြက္ royalty-charges ကို ‘HDMI Licensing, LLC’ သို႔ေပးေဆာင္ဖို႔ေတာ့လိုမွာျဖစ္ပါတယ္။

HDMI ရယ္လို႔စတင္ခဲ့တဲ့ 2002 ခုႏွစ္ကေနစၿပီး ေျပာင္းလဲေနတဲ့နည္းပညာလိုအပ္ခ်က္မ်ားနဲ႔ကိုက္ညီေအာင္ ဗားရွင္းအဆင့္ဆင့္ျမႇင့္တင္မႈေတြျပဳလုပ္လာခဲ့တာဆိုရင္ ယေန႔အခါမွာ HDMI 2.1 အထိေရာက္ရွိလို႔ေနပါၿပီ။

HDMI မွာ pin အားျဖင့္ အေရအတြက္ 19 pins ရွိကာ connector ေတြကို အ႐ြယ္အစားအရ

1. Type A (standard)
2. Type C (mini)
3. Type D (micro)

သုံးမ်ိဳးခြဲျခားထားပါတယ္။

Type A ကို အိမ္သုံးမီဒီယာေဖ်ာ္ေျဖေရး အီလက္ထေရာနစ္ပစၥည္းမ်ားမွအစ ဂရပ္ဖစ္ကတ္မ်ားအဆုံးက်ယ္က်ယ္ျပန႔္ျပန႔္ေတြ႕ျမင္ႏိုင္မည္ျဖစ္ကာ အသုံးျပဳမႈရည္႐ြယ္ခ်က္အေပၚမူတည္ပီးမွသာ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္စြမ္းေတြကိုခြဲျခားကန႔္သတ္ထားပါတယ္။ Type D micro ကိုေတာ့ စမတ္ဖုန္း နဲ႔ တက္ဘလတ္အခ်ိဳ႕မွာေတြ႕ျမင္ႏိုင္မွာပါ။